درمان سوختگی با عسل / درمان زخم با عسل

امروزه، می‌دانیم که عسل دارای خواص ضدمیکروبی و ضدالتهابی است و مطالعات متعدد در چند دهه‌ی اخیر نشان داده است که عسل می تواند زمان بهبود، عفونت و التهاب را کاهش دهد، این کاربرد عسل حتی در مقایسه با درمان‌های مرسوم زخم با ضدعفونی کننده‌ها و پانسمان‌های پزشکی نیز اکنون ثابت شده است. امروز درمان سوختگی با عسل و درمان زخم با عسل جایگاه ویژه‌ای یافته است

درمان سوختگی با عسل ، یک دانش باستانی 

عسل، «قدیمی‌ترین ماده برای پانسمان زخم شناخته شده در پزشکی» به طور سیستماتیک برای درمان زخم و همچنین برای فواید آن به عنوان غذا و شکل دارویی استفاده می‌شده و کاربرد ویژه ای داشته است. با این وجود، در اوایل دهه 1940، زمانی که آنتی بیوتیک ها وارد صحنه شدند، درمان زخم و سوختگی با عسل رفته رفته فراموش شد.

عسل هم اکنون ، مانند نقره کلوئیدی، به دلیل افزایش مشکل باکتری‌های دارای مقاومت چندگانه به آنتی بیوتیک‌ها دوباره برای بهبود زخم و سوختگی مورد توجه قرار گرفته است. جالب اینکه برخلاف آنتی‌بیوتیک‌ها، مطالعات نشان داده‌اند که عسل هیچ گونه مقاومت باکتریایی و جهش‌یافته‌های مقاوم به عسل وجود ندارد .

احتمالاً مکانیسم‌های زیادی در توانایی‌های عسل در التیام زخم وجود دارد و ما از داستان کامل آن اطلاعی نداریم. اما می‌دانیم که عسل تولید گلبول‌های سفید را تحریک می‌کند و باعث ترمیم و رشد مجدد بافت می‌شود. عسل همچنین خاصیت اسیدی دارد، بنابراین PH زخم را کاهش می‌دهد و مانع رشد باکتری‌ها و تسریع بهبودی می‌شود. محتوای قندی بالای عسل همچنین خبر بدی برای باکتری ها است و باعث کم آبی آنها می‌شود، در حالی که آنتی اکسیدان های عسل به کاهش التهاب کمک می کند.

امروزه پزشکان نیز  از پانسمان‌های تزریق شده با عسل برای درمان زخم‌ها و سوختگی‌ها استفاده می‌کنند. اما بهتر است از هر نوع عسل موجود در کابینت آشپزخانه خود و بدون مشورت با پزشک استفاده نکنید. عسل طبی استریل شده است، در حالی که عسل استاندارد حاوی ذراتی است که می توانند وارد زخم شده و مشکلاتی ایجاد کنند.

سابقه‌ی تاریخی و سنتی درمان زخم و سوختگی با عسل

عسل یکی از پیچیده‌ترین و با ارزش ترین فرآورده‌های بیولوژیکی طبیعی است که از زمان‌های قدیم چه در تغذیه و چه در پزشکی (از راه های داخلی و خارجی) مورد استفاده قرار می‌گرفته است. در میان سایر مصارف پزشکی، عسل در درمان زخم‌ها از قدیم مورد استفاده بوده است.

مواردی که در تاریخ به طور رسمی ثبت شده عبارت‌اند از:

• ذکر در انجیل و قرآن.
• تمدن سومری (تکه هایی از سفال، 2100-2000 قبل از میلاد) ،
• تمدن مصر باستان (پاپیروس ادوین اسمیت، 2600-2200 قبل از میلاد)
• آیورودا و طب چینی
• تمدن یونان باستان (دیوسکوریدس ” De Materia Medica ” برای درمان زخم های فیستول دار، بقراط)
• تمدن روم باستان (پلینی، برای درمان زخم های عفونی)

عسل پس از ایفای نقشی مهم در طب سنتی برای بسیاری از مردمان و پس از هزاران سال، درمان زخم با عسل توسط طب مدرن به عنوان یک عامل موضعی “بازکشف” شد.

خواص درمانی عسل توسط مطالعات آزمایشگاهی متعدد، آزمایش‌های آزمایشگاهی و آزمایش‌های بالینی انجام شده در قرن گذشته به‌طور علمی برجسته شده است. با این حال، این تصور که درمان زخم با عسل از پشتوانه علمی برخوردار نیست، هنوز هم گاهی در جامعه پزشکی وجود دارد.

شواهد گسترده‌ای در رابطه با درمان زخم و سوختگی با عسل ، کارایی عسل را ثابت می‌کند و استفاده از آن را در بهبود زخم پشتیبانی می‌کند، در مقایسه با شواهد موجود برای سایر محصولات مراقبت از زخم، به ما این امکان را می دهد که استفاده از عسل را به عنوان یک گزینه مناسب برای درمان زخم در نظر بگیریم.

خاصیت ضدعفونی کنندگی عسل

خاصیت ضدعفونی کنندگی عسل که یک داروی سنتی برای درمان زخم‌های عفونی است، با تحقیقات آزمایشگاهی تایید شده است. عسل اثر ضدعفونی گسترده‌ای بر حداقل 80 گونه از میکروارگانیسم‌ها از جمله باکتری‌های گرم مثبت و گرم منفی، هوازی و بی‌هوازی، برخی از گونه‌های قارچی آسپرژیلوس و پنی‌سیلیوم و تمام درماتوفیت‌های رایج دارد.

همچنین عسل به انواع باکتری‌هایی مقاوم آنتی‌بیوتیک، مانند سودوموناس، اسینتوباکتر، مقاوم به متی‌سیلین (MRSA) و استافیلوکوک اورئوس کواگولاز منفی، با حداقل غلظت مهاری (MIC) عموماً کمتر از 10 درصد، معمولاً کمتر از موجود در زخم هایی که در آن عسل گذاشته شده است.

علاقه روزافزون به درمان زخم با عسل در زخم های عفونی با توسعه گسترده مقاومت باکتریایی به آنتی بیوتیک ها، و همچنین شواهدی مبنی بر اینکه عسل کاملاً در برابر چنین باکتری های مقاوم به آنتی بیوتیک مؤثر است، تقویت می شود .

حساسیت باکتریایی نسبت به عسل در طول زمان از دست نرفت و جهش مقاوم به باکتری ظاهر نشد. در بسیاری از موارد، عسل در جایی عمل می‌کرد که سایر درمان‌های ضد باکتریایی ناموفق بودند، احتمالاً به این دلیل که عسل به طور مؤثر باکتری‌های انباشته شده را در بیوفیلم‌ها گنجانده است، وضعیتی که در آن آنتی‌بیوتیک‌ها و پانسمان‌های نقره ناکارآمد بودند.

پراکسید هیدروژن موجود در عسل

خاصیت ضد باکتریایی عسل اولین بار در سال 1892 توسط دانشمند هلندی ون کتل شناسایی شد. بسیاری این خاصیت را کاملاً ناشی از اثر اسمزی غلظت های بالای گلوکز می دانند. عسل دارای سطح اسمولاریته است که می تواند رشد میکروبی را مهار کند. اما خاصیت ضد باکتریایی عسل به عوامل دیگری نیز برمی‌گردد. عسل حاوی ماده ای است که قبل از شناسایی آن به عنوان پراکسید هیدروژن، “اینهیبین” نامیده می‌شد.

این یک عامل ضد میکروبی شناخته شده است که توسط آنزیم گلوکز اکسیداز در عسل تولید می‌شود، توسط غدد هیپوفارنکس زنبورها ترشح می شود. تحت تأثیر گلوکز اکسیداز، اکسیداسیون گلوکز باعث تولید گلوکونولاکتون و پراکسید هیدروژن می شود.

پراکسید هیدروژن تولید شده توسط عسل همچنین ممکن است روند درمان زخم با عسل را تسریع کند. پراکسید هیدروژن در بسیاری از انواع سلولی در بدن انسان به عنوان محرکی برای تکثیر سلولی، برای رشد فیبروبلاست ها و سلول های اپیتلیال برای ترمیم آسیب، برای ایجاد مویرگ های جدید در بافت آسیب دیده نقش دارد. بخشی از پاسخ التهابی طبیعی به آسیب یا عفونت است.

اثر کاهش التهاب با عسل

تحقیقات نشان می‌دهد در برخی از سوختگی‌ها با وجود اینکه هیچ عفونت آشکاری وجود نداشت، اما عسل همچنان باعث کاهش التهاب می‌شد. این نشان می دهد که فعالیت ضدالتهابی عسل یک عمل مستقیم است و نه یک عارضه جانبیکه به خاطر از بین بردن عفونت‌ها باشد.

مطالعات همچنین فعالیت آنتی اکسیدانی ذاتی عسل را با کنترل رادیکال های آزاد ROS نشان داده اند. ROS به عنوان پیام رسان عمل می کند که پاسخ التهابی را تقویت می کند و این فرآیند می تواند توسط مواد آنتی اکسیدانی  موجود در عسل در سطح بالایی مسدود شود.

همچنین ، ROS تولید شده توسط فاگوسیت ها در بافت‌های ملتهب، پروتئازهایی را فعال می کند که معمولاً غیرفعال هستند. و اشکال فعال آنها ماتریکس خارج سلولی و فاکتورهای رشد سلولی را که برای ترمیم بافت ضروری هستند هضم می کند.

تاثیر خاصیت اسمزی عسل بر بهبود زخم‌ها

عسل علاوه بر اثرات ضد عفونی، ضد التهابی و آنتی اکسیدانی خود، به دلیل ویسکوزیته بالا و کشیدن مایعات توسط خاصیت اسمز، یک مانع فیزیکی و محیط محلی مرطوب ایجاد می‌کند. این امر باعث بهبود زخم‌ها و سوختگی‌ها می‌شود، زیرا زخم‌ها در صورت مرطوب نگه داشته شدن سریع‌تر بهبود می‌یابند نسبت به زمانی که خشک شوند و پوسته ایجاد کنند.

محیط مرطوب رشد سلول های اپیتلیال، انقباض فیبروبلاست ها برای نزدیک شدن به لبه‌های زخم و همچنین عدم چسبیدن پانسمان‌ها به زخم را تضمین می‌کند که منجر به تعویض آسان و بدون درد پانسمان، بدون خطر شکستگی می شود.

همچنین اپیتلیوم تازه تشکیل شده، به آنزیم‌های هضم کننده پروتئین در بافتهای زخم، اجازه می‌دهد تا دلمه و بافت مرده را شل و  خارج کنند.